Środa Popielcowa rozpoczyna w Kościele katolickim trwający 40 dni Wielki Post

W Wielkim Poście wiernych powyżej 14 lat obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, a w wieku 18-60 lat post ścisły, czyli trzy posiłki, w tym tylko jeden do syta. Wielki Post nawiązuje do czterdziestodniowego pobytu Chrystusa na pustyni, gdzie pościł i był kuszony przez Szatana. Dla wiernych jest on wezwaniem do pokuty, nawrócenia i do przemiany życia. Rozpoczyna okres przygotowania do największej chrześcijańskiej uroczystości – Wielkanocy.

W Środę Popielcową nie ma obowiązku uczestniczenia w mszy św., ale Kościół zaleca udział w eucharystii ze względu na jej pokutny charakter.

W czasie liturgii dokonuje się obrzędu posypania głów popiołem. Towarzyszą mu dwa wezwania: "Pamiętaj, że prochem jesteś i w proch się obrócisz" lub "Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię". Ryt ten pojawił się w liturgii w VII w. W 1091 r. papież Urban II wprowadził go jako obowiązujący. Z tego okresu pochodzi również regulacja, aby popiół był uzyskiwany z palm poświęconych podczas Niedzieli Palmowej poprzedniego roku

"Posypanie głowy popiołem jest starożytnym znakiem pokuty, który był praktykowany już za czasów patriarchów, później także proroków. Na kartach Biblii, w Księdze Samuela, czytamy np. o tym, że Tamar po zhańbieniu przez Amnona +posypała sobie głowę popiołem, rozdarła swoją suknię z rękawami, położyła rękę na głowie i poszła. Idąc, szlochała+. Również w Księdze Hioba jego trzej przyjaciele, widząc, co go spotkało, +podnieśli swój głos i zapłakali. Każdy z nich rozdarł swe szaty i rzucał proch w górę na głowę+" – powiedział PAP teolog moralista ks. dr Zbigniew Sobolewski.